O SOLEIRO

Chamábanlle e era coñecido por “O Soleiro” pero o seu nome era Manuel Valverde.

Era forte de corpo pero espido e un migallo máis alto cós homes da súa época, na faciana salientábanlle o queixo, ao estilo dos reis da casa de Austria tal como se amosan nos retratos que mesmo podería “choverlle na boca”, e un nariz de oso grande coas fiestras cheas de pelos que se movían acompasados pola forzada respiración dos doentes da asma, mal que padecía e que lle configuraba un peito apuntado e un pescozo estreito.
Vestía sempre sombreiro, pantalóns de pana, faixa de pano preto dándolle dúas voltas arredor da cintura e chaleco. E cando ía a cabalo levaba polainas de coiro axustadas as pernas, pero non castigaba a besta con esporas.

A súa casa estaba, e aínda está, na praza de Sabarís. É a que está na esquina da praza no comezo do camiño ENTRE RIOS. A casa tiña unha entrada que achegaba á cociña polo carreiro que dá para o muíño, outra que daba na rúa e máis adiante, un pequeno carreiro daba entrada, pola man dereita, ao portón do patio da casa onde nos baixos estaban os cortellos para o gando, e pola outra man, a eira, o canizo e a horta.

No conxunto tiña a fasquía dunha casa de labranza como había poucas e agora xa non quedan.

“O Soleiro” gabábase de ter o mellor gando da bisbarra.

O seu cabalo érache a cobiza dos feirantes que coma el acudían ás Feiras e o miraban como chegaba moi fachendoso facendo galo da súa estampa.
A xunta de bois coa que facía os traballos da labranza lucían coma xoias. Igualadiños como se fosen xemelgos, con forza probada para tirar do arado ou o carro acugulado de toxo para estercar o patio e as cortes, do millo da colleita ou das cubas da vendima. Soamente tiñan unha competencia, a da xunta de bois de Anxelito “O Longuexo”, tamén apelidado Valverde coma el, e que facían espello uns dos outros.
Ademais dunha media ducia de ovellas, criaba unha parella de carneiros que lucían uns cornos de dúas voltas que che metían medo. Fixéralle un carro, coma o dos bois pero en pequeno, e xunguíaos nel e mandaba ao fillo a facer algún traballo, máis que traballo éranche enredos, como ir ata a Xunqueira e cargar ata catro sacos de patacas da colleita dunha leira que tiña un parente e levarllos para a súa casa
E non falemos do porco ou dos porcos pois criaba máis dun ao ano. Mercábaos na Feira do doce ou das Gaiandas de Gondomar cando median pouco máis de dúas cuartas de lombo e cara ao San Martiño xa pasaban dos cen quilos e chegaba a hora de que o matachín dese conta deles.
O porco salgado gardábase nunha artesa de madeira na bodega que estaba na parte a rente o chan da casa o mesmo cá cociña, a despensa e as escadas que subían para o primeiro andar.

No primeiro andar estaban os cuartos de durmir, algúns deles alcobas, de camas de ferro con colchóns de la, dous por cama, e nos pés, un baúl para a roupa pois non tiñan armarios.

Como era de cotío daquela, para atender do gando e doutros mandados, mantiña na casa un criado que as máis das veces era un daqueles que chamaban “de boa fe” co que desculpaban, e agora si, “de boa fe” a discapacidade do parviño.

Tiña leiras dabondo onde sementaba millo para facer pan e darlle ao gando sobre todo ao gando pequeno, galiñas, pirús e pombas, e mandaba aos rapaces a espantar os paxaros con carracas, e despois de recollido gardábao no canizo.
Tamén sementa orxo e tamén para que os paxaros, que viñan en bandadas, non desen conta do gran antes de collelo, puña espantallos e un muíño no alto dun pau cun trebello que ao xirar o muíño facía o mesmo ruído cás carracas que soaban na hora das “tinieblas” o venres Santo.
No tempo da colleita viña a malladora que puña na eira e que facía un ruído que resoaba xa desde lonxe.

A señora Vicenta, a dona do Soleiro, coa fariña do millo que mandaba moer no muíño a carón da casa, facía a boroa que sempre tiña na cociña para quen quixese un anaco. E non só pan de millo. A señora Vicenta tiña sempre na cociña a disposición dos mendigos da bisbarra ou de quen o quixese, unha ola de caldo de verza cun cheiriño tirando un pouco a unto que xa mesmo alimentaba, e quentiño. Así é que ás doce, a hora do xantar, o camiño da cociña que pasaba polo muíño era unha romaxe de pobres que tamén aproveitaban a auga da levada do muíño onde nadaban uns patiños e que pasaba a carón do camiño da cociña para refrescarse ou lavar as mans. A calor morna da cociña non só atraía os pobres afriaxados, tamén as moscas, que chegaban a ser tantas que destacaban sobre os azulexos brancos.

O fillo desta parella, tiñan amais dúas fillas, que tamén se chamaba Manolo e herdara o alcuño de “Soleiro” ademais da figura da faciana do Pai pois tamén “lle chovía”, de rapaz era unha ledicia brincar con el. Sabía das pozas do río onde poder bañarse, por suposto ás agachadas e “en pelotas”, sabía facer cun anaco de pola de “sabugueiro” un tubo para disparar as bagas do loureiro, xogaba ben ao pateiro, ás canicas, fendía tódalas pouchas do corriño xogando coa buxaina,….. érache un número un.

O XASTRE

Habíache un xastre en Sabaris preto da igrexa de Santa Cristina da Ramallosa, que poucas veces saía do taller da costura que estaba na mesma casa onde vivía, unha porque era coxo dunha perna, outra porque era moi traballador, e outra porque xa tiña unha morea de fillos que manter.

El xa estaba farto de ter sempre a muller a parir e non desexaba ter máis fillos e así llo contou ao seu mellor amigo que tamén tiña unha deficiencia pois era tatexo.

Naquel tempo non había ou non se levaba o uso do preservativo chamado condón e que hoxe recoméndaselles aos fillos e ás fillas en canto comezan a facerse adolescentes. Así que ou usábase a “marcha atrás” ou corríase o risco de preñar.

O amigo quixo facerlle un agasallo facendo bos oficios no seu favor e tivo a ocorrencia de falar cun médico amigo que érache moi recoñecido como bo polas xentes da bisbarra e comentoulle o caso para que lle recomendase algún remedio para cumprir os desexos do xastre.

O médico, que estaba tomando o café de despois de xantar a xogar unha partida de dominó no Bar Galicia e que lle molestaba moito que cando estaba de vagar o molestasen con consultas profesionais e que ademais gustáballe gastar bromas, díxolle:

- Dille ao xastre que os fillos veñen do leite que sae dos collóns ao foder. Así é que lle dis que cando estea baixo pase un cordel por riba deles e que o ate. ¡Pero a modiño non vaia premelos moito!

Pasaron os días e o médico estrañado de non ver ao xastre que ademais vivía a carón da súa casa e onde pasaba a consulta, pregúntolle ao amigo:

-¿Que lle pasa ao xastre que non o teño visto estes últimos días?

E o amigo do xastre contestoulle tatexando máis do que acotío:

-¡Nooo, que vostedeee fíxoa boaaa!. O xastreee seguiu ao pé daaa letra os seus consellooos para non ter fíllooos. Candooo andaba baixo, atouuuu os collóns cuuun dos cordeis das botas eee dis que non premeu moitooo. Pola noiteee, convenceu a muller paraaa botarlle un caniveteee e botar botoullooo, ¡Pero aooo probe, incháronlle ooos collóns tal comooo melóns!

As risas dos que estaban no café e escoitaron as explicacións do tatexo foron ben sonadas e durante moito tempo lembradas na hora de tomar o café ou botar a partida de cartas ou de dominó que xogadores das dúas cousas había no Bar Galicia.

Non se sabe se o xastre non volveu deixar preñada a muller porque aprendera algún outro sistema, porque non quería ou non podería, que esta si que érache para dar pena.

AVENTUREIROS DO VAL MIÑOR

Correu a nova coma se fose un estralo de pólvora. Tres rapaces, xa uns mozos, escaparan da súas casas.

Éranche de boas familias moi coñecidas pola maioría das xentes do Val Miñor.

Non se sabía por que escaparan e había comentarios para tódolos gustos. Que escaparan con cartos rapinados aos pais. Que rifaran cos pais. Que... Cada quen inventara un motivo e despois o bulo corríache como pólvora de foguetes.

Os pais denunciaron o caso e a Garda Civil de Baiona comezou a pescudar como fora a fuxida, por que fora e onde haberían de ir parar.

Pronto os encontraron. Fóranse no tren a Madrid e vivían nunha modesta Pensión.

Os pais non os fixeron volver e soamente un deles volveu de alí a pouco.

Aos outros dous deulles traballo un familiar lonxano dun deles no Circo da súa propiedade.

Pasou ben de tempo e a xente deixou de facer comentarios do caso.

Un verán chegou o tal Circo a Vigo e instalouse no recheos do Areal que era o lugar onde o Concello daba permiso para montar ese tipo de espectáculos.

Un dos números que anunciaba o Circo como máis atraentes era o dun faquir da India que comía vidros –vasos, copas, lámpadas coa luz acesa, durmía nunha cama de cravos, e non sei que máis estrañezas- e facíase chamar “O Gran Fakir Karpas”.

O nome alertou os coñecidos pois estache composto pola primeira sílaba do seu nome e do seu apelido. E ademais eran ben coñecidas as súas habilidades pois máis dunha vez mirárano asombrar a algún afeccionado á pesca que dende a ponte nova ou a ponte vella collía un peixe e el facíalle o favor de soltarlle o anzó e co asombro do novato pescador, comíao vivo. Dicíase que como ía para mecánico dentista fixérase uns aparellos para facer todas ese marabillas.

Na función do Circo saía a peito nu para que se vise como tragaba unha luz acesa e outras faenas como a de botar lume pola boca.

O outro compañeiro de fuxida non amosaba máis habilidade que axudar a pór os tapetes para os saltimbanquis, amarrar as corda dos trapecista, recoller os trebellos que deixaban os pallasos ou axudar a montar e desmontar as gaiolas das supostas feras salvaxes. Iso é o que se lle vía facer.

Pasados uns anos volveron para os seus eidos. Un traballou o resto da súa vida de mecánico dentista e o outro seguiu traballando no negocio da familia e como os vellos foron finando el acabou de dono do choio.

OS TERRIBLES DE DONAS

Chamábanlle así, Os Terribles de Donas, e eran certamente terribles.

Foron un grupo de amigos, dicíase que todos eles eran separados das súas mulleres, que se xuntaron para facer unha orquestra.

Nas festas e romarías nunca fallaba un Grupo de Gaiteiros e unha Banda de Música pero este costume comezou a cambiar e as Orquestras foron substituíndo por veces os Gaiteiros e por veces as Bandas de Música, e moitas veces acabaron substituíndo as dúas por dúas Orquestras.

Os motivos destes cambios non están nunha soa razón.
Dun lado estaba o de que ás Ditaduras non lles gustaban os rexionalismos e polo tanto non estaban ben vistos nin os Gaiteiros, nin as cantigas e bailes tradicionais do pobo galego, polo que a xente retraíase de gozar deles.
Doutro lado estaba a económica, pois as Bandas de Música estaban compostas por un número de músicos que no mellor dos casos non baixaba de vinte e cinco e era costume darlles o xantar e a cea e os cartos non era que non os houbese é que se reservaban para a foguetería que lle daba máis sona á festa pois era a medida da importancia da tirada dos fogos e non reparaba tanto no gasto do fogueteiro.
Pero o cambio máis salientable estaba motivado polos novos ritmos da música, das novas cancións e dos novos modos de bailar.

Comezaba a estar de moda o foxtrot e bailábase “agarrado” e o ritmo era máis ben lento polo que enseguida a xente nova acolleuno rapidamente.

Estas novas eran máis axeitadas para as Orquestras e comezaron a xurdir como os cogomelos. E algunhas acadaron moita fama como a Orquestra Florida que non fallaba nas mellores festas da Rexión. Outras, máis modestas, como Os Terribles de Donas, tamén acadaron fama pero soamente nas festas dos lugares da bisbarra.

O repertorio dos Terribles de Donas era pequeno polo que se a festa duraba moito tempo, non só repetían as pezas tocadas senón que as alongaban repetindo unha e outra vez as pasaxes da peza. Deste xeito, unha peza de son mexicano que estaba moi en moda coma era “María bonita, María del alma”, desde as nove ou as dez que comezaba a festa ata as tres da mañá que chegaba a Garda Civil e dábaa por rematada, podíase ouvir polo menos unhas dez veces.

Parece que “tocaban de ouvido” pois non todos os compoñentes lían a musica nos pentagramas. Iso quedou ben claro unha vez que estaban a tocar na festa do Carme en Lourido. O palco que lle fixeran no campo de fútbol –un campo que foi doado por D. Xoaquín Fontán ao pobo soamente para usos deportivos- arrimárano a un lado que daba ao camiño que lle dá a volta ao monte de Lourido e como o camiño esta máis alto có campo, desde o camiño quedábase un migallo máis alto cós músicos e podía lerse o que puñan os papeis onde supostamente habían de ter escritas as notas da música a tocar.
Pois ben, un rapaz da Ramallosa coñecido por Roede e os seus acompañantes chegaron a ver e ler no papel que tiña diante o que tocaba a caixa e ao parecer guiábase por el. E o que estaba escrito no papel, non era solfexo, era unha solfa deste xeito:

“Chimpon, porrompopon, porromponpon, chin, chin, chimpon,......”

O XUICIO

En Gondomar, no lugar que lle chaman a Paradela, habíache unha leira que testaba na estrada que leva á parroquia de Peitieiros e tiña o seu servizo por ela.

Pero arranxaron a estrada e quedou un algo máis alta cá leira de que falamos e entón a saída á estrada collera unha pendente que facía moi noxento o paso do carro da vaca.

Por iso, o home que traballaba a leira por conta do seu dono, cando tiña que labrar, sementar ou recoller o millo, ou apañar a herba despois de recoller o millo e que se sementaba para ter que darlle de comer ao gando, servíase para facer eses traballos pola leira coa que extremaba e saía ao camiño, hoxe rúa que vai da estrada de Peitieiros á estrada de Tui, que non tiña pendente e non amolaba a vaca que tiraba do carro nin a quen a levaba.

E o veciño fartábase de avisalo de que non se servise pola súa leira xa que como marcaba o dito do pobo:

- O que testa na rúa sérvese pola súa.

Pero o home non lle facía caso e unha e outra vez pasaba pola leira do veciño.

O veciño fartouse e púxose á espreita a ver de collelo cando pasaba pola leira, e chegou o día que o pillou na faena e atravesándose no paso obrigou a que o home tivese que saír co carro da vaca acugulado de pendón de millo pola rampla á estrada de Peitieiros.

O home houbo de facer un bo esforzo para axudar a que a vaca puxase polo carro que coa carga que levaba facíase pesado de máis e nesta puxa o home “cabreado” berrou cara ao veciño:

-¡Me cago na nai que te pariu!

O veciño, pensou que esa era a súa ocasión para denuncialo e polo camiño dun xuízo penal de faltas acadar unha sentenza que recoñecerse un dereito civil de non recoñecemento dunha servidume de paso – este érache un xeito que os labregos usaban a cotÍo na defensa dos seus dereitos- e así o fixo.

Chegado o día sinalado celebrouse o xuízo ante o Xuíz de Paz que era naquel tempo un home xa maior que estivera no Brasil e que por iso falaba máis brasileiro que galego e que ademais era algo xordo polo que non era fácil entenderse con el.

O Xuíz comezou preguntándolle ao home se era certo que se cagara na Nai de Don Fulaniño e ao ouvilo o home murmuraba polo baixo:

-¿De onde lle ven o Don? ¿Se non é escribido nin lido?

E contestou:

-Eu cagábame ata en Dios e María Santísima.

Un home que estaba na sala do xuízo e entendía un algo de dereito avisouno de que o Xuíz podería acusalo de blasfemo e que dixera que co noxo que lle dera que a vaca non puidera subir a a rampla coa carga do carro, que como fan todos os carreteiros encirran e animan o gando con berros dese xeito. E así o fixo e contestoulle que:

-Que todo fora un dito para animar a a vaca a puxar polo carro.

E aínda que o Xuíz preguntaba que era o que dixera primeiro pois coa súa xordeira non alcanzara a ouvilo ben deu por boa a resposta e deu por terminado o conto.

O que non paraba de berrar érache o Don Fulaniño que asistira ao xuízo e alzaba a voz dicindo:

-Veño aquí a defender a honra da miña Nai e resulta que todos no xuízo repetiron o de “cagarse na Nai de Don Fulaniño” e ademais agora resulta que se “cagaba na Nai da vaca”.

MODESTO DAS GAIANDAS

Un día con outro tiña rifeira coa Garda Civil. Non había festa, feira, partido de fútbol ou calquera outro acaecemento onde acudise moita xente, na que Modesto non fose o punto de mira da Garda Civil porque sempre había de facer algunha falcatruada.

Érache alto e de andares desfeitos, moreno case mouro, de pelo preto e crecho nunca peiteado, de ollos vivos e á espreita como lle cumpría co seu "traballo" e levando sempre nos beizos unha cabuxa dun pito que mollada da cuspe amosaba a cor do tabaco de "cuarteròn" –aínda que sempre che pedía e cobizaba un pito rubio- que aínda facía salientar máis na faciana a frouxeira do sorriso descontrolado do bébedo.

Poucas veces podería vérselle normal e sereno pois as máis das veces estaba bébedo ou ía camiño de estalo.

Para chamar a atención tiñache un truco que nunca lle fallaba. Collía a cabicha do pito que sempre levaba nos beizos coa lingua e daballe a volta metendoa na boca coa punta do lume para dentro e pechaba a boca coma se a comera e logo volvia a sacala co lume aceso.

En canto se encontraba nun lugar onde houbese moita xente sacaba una baralla de naipes vella e ben sobada e comezaba a xogar con tres delas pousándoas nunha mesa, nun banco ou senón no chan, unha ao carón da outra, sinalaba unha e amosáballa ao posible penitente e dicíalle que se fixase ben nela para adiviñar onde a pousara despois de movelas moi lixeiramente para que non puidese seguir a sinalada. As primeiras veces facía que o penitente acertase e se confiase, pero despois animábao a facer aposta con cartos e tamén o deixaba gañar un par de veces, cando xa o tiña animado e metido no xogo, dábase tal maña, ou facía tal trampa que o pimpín perdía sempre.

Ás veces viña con algún "compinche" que lle axudaba a comezar o xogo e animar a xente a xogar e é de supoñer que repartirían os cartos gañados co engano.

A verdade é que tiña unha arte do demo para facer o engano pois ás veces para animar aos miróns a xogar facía que o "compinche" marcase a carta que había de adiviñarse cun anaco de papel de fumar mollado en cuspe pero non sei como faría para que o raio do papel aparecese pousado noutra carta diferente e o confiado apostante pretendendo enganar saía enganado. Ese é o xeito que usan os estafadores, simular ante os parvos e ambiciosos, que se deixan estafar para saír gañando.

Un dos lugares aos que sempre acudía era no campo de fútbol das Gaiandas onde xogaba o equipo do Gondomar no que durante moitos anos rendéuselle honra a admiración a xogadores que foran noutro tempo figuras dese deporte como xogadores no Celta de Vigo como foran os Hermidas e o sobriño deles Hermidita, Alvarito ou Nolete. Era ou vivia alí mismo, nas Gaiandas, e aí saíulle o alcuño pois érache coñecido por “Modesto das Gaiandas”.

MOSINDA

Na parroquia de Vilaza (Gondomar) hai un predio que atendía un home, casado e con dúas fillas, como caseiro e ademais tiña unha vaca en parcería.

Érache un home que en todo puña unha vehemencia desmedida e non deixaba de amosar un migallo de amaneiramento.

Cando ía á Feira das Gaiandas para vender a vaca, ou o touro que parira, os tratos éranche interminables, cheos de receos e desconfianzas, non tiñan término.
Para mercar unha vaca, miráballe os dentes, palpáballe as ubres, levantáballe o rabo, fixábase nos pezuños, .... se fose o veterinario non a examinaría tanto. Se ao fin mercaba unha vaca facía uso do dereito de trasacordo que, segundo el dicía, a vaca non se pagaba ata a feira seguinte por se nese tempo aparecía algún defecto e entón devolvíase ou pagábase.
Unha vez devolveu unha vaca porque, segundo el dicía:

-Comía as gomas e soltábase cando a deixaba atada para que pastase nos valados.

Era costume pastar o gando nos cómaros e valados e tamén era certo que o prezo das cordas era alto e substituíanas por longas tiras das correas que retiraban nas fabricas, que eran de tecido e goma, para usar as novas trapezoidais.

O leite que daba a vaca repartíase a medias co dono e o parceiro laváballa todos os días pola noite e algunha vez levaba o dobre de leite e dicíalle:

-Aquí traio o leite de hoxe e o de mañá.

Non se sabía como era capaz de monxer a vaca. ¡Soamente espreméndolle as ubres!

Tamén as contas dos gastos que lle amosaba ao dono para que lle pagase a metade eran motivo de riseiras pois nunha ocasión puxo unha cantidade por unha “abolladura” e a tradución era que levara a vaca ao boi.

Os froitos que daban as leiras do predio recollíaos o dono do predio. O viño, as noces, as mazás, os marmelos, as laranxas.... e unha vez queixóuselle de que había poucas laranxas e o parceiro respondeulle:

-Eu non as como, as nenas tampouco e a miña muller tampouco porque se lle oxidan os dentes de aceiro inoxidable.

A unha das fillas chegoulle a hora de facer a primeira comuñón e con ese motivo fixo unhas fotografías de toda a familia xunta, el, as fillas e a súa muller Mosinda, e amosáballa ao dono do predio gabándose dabondo e dicindo:

-As nenas saíron ben, eu tamén saín ben, pero Mosinda saíu cojonuda!

E dende aquela a familia do dono do predio cando quere gabar algunha cousa di:

¡E que está como Mosinda!,

Por certo que cando casou un fillo do dono do predio que lle tiraban por Juan cando en verdade chamábase Antonio, o parceiro díxolle:

-Agora que casa xa non lle volvo chamar Juan, dende agora chamareille Don Antonio.
-Xa sei que non me vai a convidar á voda pero eu vou mercar unha botella de Ponche para beber con Mosinda e despois sasss....!.